1دانش‌یار گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه شیراز. شیراز. ایران.
2دانش‌جوی دکتری زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه شهید چمران. اهواز. ایران.
چکیده
چکیده نظریّة توهّم توطئه یا پارانویا، یک نظریّة مدرن سیاسیست که بر اساس آن، حاکم پارانوییک چنین میاندیشد که تمام کاینات در حال توطئهچینی علیه اوست و کشور را پیوسته دستخوش توطئه و براندازی از سوی دیگران میداند. او گاه بعمد میکوشد با توسّل به توهّم توطئه، نامشروع‌بودنِ حکومت خود و مشکلات داخلی را از کانون توجّه واقعشدن دور کند و توجّه مردم را به توطئهها و کانونهای بحران بیگانگان معطوف دارد. در این جستار با تحلیل داستان گشتاسپ بر مبنای نظریّة توهّم توطئه، چنین استنباط میشود که گویا گشتاسپ نیز به دلیل چنین توهّمی، از یک هرم قدرت (لهراسپ، اسفندیار، رستم) سخت میهراسیده و از اینرو در پی توطئهپردازی برای در دست‌داشتن یا از میانبُردنِ هر سه رقیب برآمده است. بنابراین شاید سخنچینیهای گرزم و در بندشدنِ اسفندیار، اقامت دوسالة گشتاسپ در زابلستان و فرستادن اسفندیار به جنگ با رستم، همه، نقشههایی از پیش طرّاحیشده و درهمتنیده بهوسیلة خود گشتاسپ بوده است تا با بحرانسازی، هم بر نامشروع‌بودنِ حکومت و تصاحب تاج و تخت از پدرش سرپوش گذارد و هم رقیبان تاج و تخت خود را از میان بردارد. در فرجام گشتاسپ موفّق میشود با توسّل به توهّم توطئه، هم دو رقیب سرسخت خود، یعنی لهراسب و اسفندیار را از میان بردارد و هم با مخدوشکردنِ چهرة زابلیان بهواسطة کشتن شاهزادهای ایرانی، سالهای سال بیمنازع بر مسند قدرت نشیند.
Abstract According to the conspiracy theory or paranoia which is a modern political theory, a paranoid ruler assumes that heaven and earth are conspiring against him and therefore the afflicted believes that the country is perpetually subjected to conspiracy and threat from others. Intentionally at times the paranoid deluded ruler resorts to conspiracy as a pretext to divert the attention of his people from the illegitimacy of his sovereignty and the internal problems of the country towards conspiracies and crisis designed by the foreigners. Analysis of the above tale shows that apparently the paranoid Goshtasp was extremely frightened by the pyramid of power (Lohrasp, Esfandiar, Rostam) and for this reason was after scheming a plot to control or eliminate the three rivals. Therefore perhaps Gorzam's slanders, Esfandiar's binding, two year stay of Goshtasp in Zabolestan, and sending Esfandiar to combat with Rostam were all plans premeditated by Goshtasp himself to create crisis in order to conceal his illegitimate rule and usurp his father's throne and crown and also to eliminate his rivals. Eventually Goshtasp succeeds by conspiracy to eliminate Lohrasp and Esfandiar and also by disgracing people of Zabol for killing a Persian prince he could sit on the throne for years without adversary.
کلیدواژه‌ها [English]
Conspiracy, Goshtasp, Lohrasp, Esfandiar, Rostam
مراجع
-آبراهامیان، یرواند. (1391). «پارانوید در سیاست ایران»، در جستارهایی دربارۀ تؤری توطئه در ایران، گردآوری و ترجمۀ محمّدابراهیم فتّاحی، تهران: نی، صص 37-67.##
- آبراهامیان، یرواند. (1363)، «فکر توطئهچینی در فرهنگ سیاسی ایران»، کنکاش، دفتر هفتم، صص 95-104.##
- آسانا، جاماسپ. (1371). متون پهلوی، گزارش سعید عریان، تهران: کتابخانۀ ملّی جمهوری اسلامی ایران.##
- اردستانی‌رستمی، حمیدرضا. (1390). «در این کهنه محراب (فردوسی و نقد سیاستهای ساسانی و غزنوی در سایة چرخش شخصیّت گشتاسپ در شاهنامه)»، پژوهشنامة ادب حماسی (فرهنگ و ادب)، دورة 7، شمارۀ 11، صص 179-214.##
- اشرف، احمد. (1391). جستارهایی دربارۀ تؤری توطئه در ایران، ترجمۀ محمّدابراهیم فتّاحی، تهران: نی، صص69-119.##
-پوپر، کارل رایموند. (1363). حدسها و ابطالها، ترجمۀ احمد آرام، تهران: انتشار.##
- حمیدیان، سعید. (1387). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: ناهید.##
- دوانلو، فرانک. (1388). راه‌نمای نمودار شاهنامة فردوسی دورة پیشدادیان و کیانیان، تهران: آرتامیس.##
- دهقانیان، جواد. (1390). «کارکرد قدرت و فرهنگ سیاسی در کلیله و دمنه»، پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، دورۀ جدید، سال سوم، شمارة1، پیاپی9، صص91-104.##
- راشدمحصّل، محمّدرضا. (1385).داستان گشتاسپ در دو نگاه، مشهد: بهنشر##
ابتدای صفحه